Dawno, dawno temu, gdy uczyłem się jeździć na swoim pierwszym rowerze, miał on wbudowany mechanizm, który powodował stopniowe lub całkowite blokowanie tylnego koła i w efekcie hamowanie roweru, jeżeli kręciłem pedałami „do tyłu”. Znacznie później dowiedziałem się, że na taki tym hamulca potocznie mówi się „kontra”, prawdopodobnie od „kontrowania” czyli „zacinania” np. mechanizmu powodującego zatrzymanie obrotów koła. Piasta z kontrą bywa też często nazywana torpedem , więc w artykule będę stosował wymiennie obie nazwy. d jednego z czytelników artykułu dostałem fragment instrukcji opisującej ten zespół jako 'piastę wolnobiegową z hamulcem'.
Osobiście uważam ten typ hamulca za najprostszy w obsłudze i jednocześnie najbardziej intuicyjny w użyciu: kręcisz korbami do przodu – jedziesz, kręcisz do tyłu – zatrzymujesz się. Zapraszam Cię na wyprawę, w trakcie której poznamy budowę wewnętrzną tego klasycznego mechanizmu.
Zapraszam do lektury!
 Fot. 01. Koło rowerowe z piastą typu torpedo, widok od strony L. Widoczne ramię hamulca. Na końcu ramienia śruba mocująca do ramy poprzez rodzaj obręczy (niewidoczną na zdjęciu).
|
 Fot. 02. Do piasty od strony napędu (P) zamocowane jest pojedyncze koło zębate
|
 Fot. 03. Zdejmuję sprężynę.
Sprężynę zdejmujemy podważając ją ostrzem śrubokręta. Ostrożnie, sprężyna może odskoczyć! |
 Fot. 04. Po zdjęciu sprężyny.
|
 Fot. 05. Metalowa osłona wnętrza piasty.
|
 Fot. 06. Piasta od strony P po zdjęciu koła zębatego i metalowej osłony
|
 Fot. 07. Piasta od strony L.
|
 Fot. 08. Do odkręcenia zewnętrznej nakrętki posłuży klucz oczkowy '18'.
|
 Fot. 09. Podkładka z 'zębem'.
|
 Fot. 10. Po zdjęciu ramienia hamulca.
|
 Fot. 11. Podstawa pod ramię hamulca, osłona przed czynnikami zewnętrznymi i bieżnia dla kulek łożyska w jednym
Po zdjęciu ramienia hamulca nic już nie stoi na przeszkodzie, by zdjąć kolejny element. |
 Fot. 12. Stożek nastawczy. Widok od strony wewnętrznej
|
 Fot. 13. Po wyjęciu elementu z Fot. 11 i 12 oczom naszym ukazuje się wnętrze piasty.
|
 Fot. 14. Wyjmuję walec cierny.
|
 Fot. 15. Walec cierny, zbliżenie.
Walec cierny jest zrobiony z materiału o obniżonej odporności na ścieranie w stosunku do materiału, z którego wykonany jest korpus piasty, np. mosiądzu. Dzięki temu walec cierny ma szansę zużyć się szybciej, niż korpus piasty. Jest to rozwiązanie logiczne, bowiem prościej jest wymienić walec cierny, niż korpus piasty, co wymaga np. przełożenia szprych, centrowania koła. Bliższa obserwacja pozwala na stwierdzenie, że walec składa się z dwóch połówek, które łączy sprężyna widoczna w połowie jego wysokości. Gdy pedałujemy do tyłu, element nazywany sprzęgłem kołowym rozpycha połówki walca. Zaczynają one trzeć (stąd nazwa, walec cierny) o wewnętrzną powierzchnię piasty. Powstająca w ten sposób siła tarcia zatrzymuje ruch obrotowy koła roweru. Po zaprzestaniu hamowania sprężyna ścieśnia połówki walca i możemy znowu jechać do przodu. Wewnętrzna powierzchnia walca ciernego nie jest gładka. Widoczne żłobienia, równoległe do osi, pozwalają na obrót względem pierścienia wewnętrznej części sprzęgła kołowego. |
 Fot. 16. Zbliżenie na walec cierny i stożek nastawczy.
Elementy widoczne na Fot. 16 zostały ułożone w taki sposób, by było widoczne ich wzajemne połączenie – zęby walca ciernego pasują do „dziur” w stożku nastawczym. Oba elementy zawsze pozostają nieruchome względem ramy roweru. Zewnętrzna powierzchnia walca ciernego posiada charakterystyczne żłobienia. Zaleca się wypełnienie tych żłobień małymi ilościami smaru odpornego na działanie wysokich temperatur powstających w wyniku hamowania. Smar ten zużywa się w wyniku wysokiej temperatury powstającej w trakcie hamowania, utleniania, nacisku itp. Powinien on być co jakiś czas uzupełniany. |
 Fot. 17. Kolejny element czyli tzw. sprzęgło kołowe.
|
 Fot. 18. Wyjęcie mechanizmu od strony P.
|
 Fot. 19. Co też zostało w środku?
|
 Fot.20. I wreszcie na zewnątrz.
|
 Fot. 21. Od strony zewnętrznej, łożysko.
Wolnobieg to mechanizm, dzięki któremu możemy przestać pedałować, np. podczas jazdy z górki, nie blokując obrotów koła. 'Wolny bieg' koła, czyli 'swobodny, nieblokowany'; 'bieg', czyli 'ruch'. Innymi słowy funkcja wolnobiegu pozwala na swobodne obracanie się tylnego koła niezależnie od obrotów koła zębatego. |
 Fot. 22. Po zdjęciu blaszki zabezpieczającej.
|
 Fot. 23. Po zdjęciu z ośki element obudowujący łożysko wewnętrzne.
|
 Fot. 24. Ujęcie na otwór po ośce.
|
 Fot. 25. Koszyk (wianek) z kulkami.
|
 Fot. 26. Ten sam element, zwany zabierakiem, widok od wewnętrznej strony.
|
 Fot. 27. Bieżnia łożyska.
|
 Fot. 28. Ośka z konusem, por. Fot. 22.
|
 Fot. 29. 'Wieża', czyli od góry: rolki współpracujące z zabierakiem (małe walce na szczycie 'wieży'), pierścień kołowy oraz sprzęgło kołowe.
|
 Fot. 30. 'Wieża' po wyjęciu walców, czyli pierścień kołowy (u góry) oraz sprzęgło kołowe.
Na Fot. 30 widoczne jest połączenie pół spiralne obu elementów.
|
 Fot. 31. Pierścień kołowy.
|
 Fot. 32. Tzw. sprzęgło kołowe.
|
 Fot. 33. Wewnętrzna część tzw. sprzęgła kołowego.
Mały element w kształcie walca umożliwia przeskakiwanie obracającego się sprzęgła po wewnętrznej powierzchni walca ciernego. Widoczne na samej krawędzi dwa cienkie wycięte paski blaszki w trakcie hamowania zaczepiają się o wewnętrzne żłobienia walca ciernego. |
 Fot. 34. Od strony dwóch spiral.
|
 Fot. 35. Ośka ze zmontowaną kontrą.
|
 Fot. 36. Obudowa (skorupa) piasty.
|
 Fot. 37. Uszkodzenia bieżni łożyska.
|
 Fot. 38. Zdjęcie konstrukcyjne całego mechanizmu.
|
Po zmontowaniu torpedo pozostaje założyć koło do roweru. Zakładamy łańcuch. Najpierw na przednie koło zębate korby, następnie na tylne koło zębate torpedo. Ramy przystosowane do współpracy z torpedo mają szczególną budowę - najdalej wysunięte punkty ramy tworzą dwa symetryczne haki, lub przynajmniej wpusty, do których pasuje oś tylnego koła. W rowerach, które widziałem, haki te były zawsze nierozłączną częścią ramy. Po włożeniu osi w haki możemy przesuwać całym kołem do przodu lub do tyłu regulując tym samym napięcie łańcucha. Zbyt mocno napięty łańcuch powoduje zwiększone opory ruchu łańcucha względem kół zębatych i szybsze wycieranie się stykających się ze sobą elementów (rolek łańcucha i zębów kół zębatych). Zbyt słabe napięcie łańcucha może powodować jego spadanie w czasie jazdy.
Jak to działa?
1. Pedałujemy do przodu - przekazujemy napęd na tylne koło - koło kręci się do przodu.
2. Nie pedałujemy - koło kręci się do przodu.
3. Pedałujemy do tyłu - koło się zatrzymuje.
Ad. 1.
Pedałujemy do przodu - koło zębate obraca się do przodu. Moment obrotowy koła zębatego przenosi się na zabierak. Zabierak rozpycha walce widoczne na Fot. 29 i 34. Walce dotykają do korpusu piasty. W ten sposób moment zostaje przeniesiony na korpus piasty, czyli na koło roweru.
Koło zębate obraca się względem zawsze nieruchomej (względem ramy) osi za pośrednictwem wewnętrznego łożyska (w zabieraku, por. Fot. 23 i 24).
Funkcja wolnobiegu. Koło zębate jest nieruchome względem osi. Nieruchomy względem osi jest też zabierak. Zabierak przestaje rozpychać walce widoczne na Fot. 29 i 34. Walce nie dotykają do korpusu piasty. Piasta swobodnie się obraca względem osi na łożyskach zewnętrznych, por. Fot. 35.
Ad. 3.
Funkcja hamulca. Koło zębate poprzez zabierak przenosi moment obrotowy skierowany przeciwnie do kierunku jazdy. Walce pierścienia kołowego dzięki ruchowi zabieraka zostają odciągnięte od wewnętrznej powierzchni korpusu piasty. Moment obrotowy jest przenoszony przez pierścień kołowy na sprzęgło kołowe. Podczas obrotu sprzęgła kołowego w stronę przeciwną do kierunku jazdy wycięte blaszki (por. Fot. 33) zaczepiają się i blokują o żłobienia w wewnętrznej powierzchni walca ciernego. To powoduje, że sprzęgło kołowe zostaje wepchnięte nieco głębiej do walca ciernego. Sprzęgło kołowe zagłębia się w walcu ciernym po spirali tworzonej przez spiralne połączenie między sprzęgłem kołowym i a pierścieniem kołowym (por. Fot. 30). Wepchnięte sprzęgło kołowe rozpycha połówki walca ciernego. W wyniku rozepchnięcia połówki walca ciernego zaczynają trzeć o wewnętrzną powierzchnię piasty, co powoduje zahamowanie ruchu koła względem walca ciernego, stożka nastawczego, ramienia hamulca i ramy.
| Zalety: | Wady: |
|
|
Na zakończenie kilka uwag:
- Torpedo zostało opatentowane już w 1903 przez Ernsta Sachsa.
- Mechanizm hamulca ciernego został zintegrowany m.in. w przerzutkach planetarnych firmy Sachs.
- Jeszcze w 2008 w Gdańsku, w dobrym sklepie rowerowym (a nie sklepie z rowerami) można było kupić mechanizm torpedo wraz z piastą za około 90 PLN.
Mam takie pytanko, czy po zdjęciu zębatki z takiego koła, można zamiast niej założyć kasetę z kilkoma zębatkami?
Będę nie długo sama składała cruisera i nie wiem czy kupować koło z torpedo właśnie, czy zwykłą obręcz z kasetą pod hamulec tarczowy.
w trakcie montazu nasmarowalem zabierak. naped nie dzialal poprawnie. wystepowal duzy jalowy ruch, gdy po zahamowaniu zaczynalem pedalowac. po usunieciu smaru z zabieraka usterka zniknela.
Dzięki za podzielenie się tą uwagą, właśnie kończyłem etap serwisu piasty i też takie coś mnie spotkało.
Mam nową torpedę velosteel i na drodze brukowej, nierównej jest głośny jak grzechotka, przy hamowaniu...cisza. Czy coś jest nie tak?
Czy ma Pan wiedzę co było przyczyną takiego grzechotania.
Mam nowe torpedo i ten sam problem.
Świetny artykuł! Mam taki problem. W Starym "Waffenradzie" gdzieś pewnie z lat 50-60-tych mam piastę "Styria", liczę, że podobnie działa i podobnie zbudowana jest do Torpedo. Problem polega na tym, że hamulec nie działa, tzn.: gdy kręcę pedałami do tyłu, to natrafiam na opór, ale koła kręcą się dalej i wypycha mi pedały z powrotem i muszę się bardzo starać, żeby zahamować, po prostu to jest niebezpieczne. Jest to w miarę zrozumiale opisane, do wyobrażenia? Potrafiłbyś mi pomóc w rozwiązaniu problemu?
Pozdrawiam, Michał
Okazało się, że walec cierny jest kompletnie zajechany, starty. Nie mogłem sam nic poradzić, trudno o tak nietypowe części gdziekolwiek... Mieszkam w Austrii, w Grazu. Tutaj najłatwiej byłoby wymienić całą obręcz z piastą na taką samą i działającą, można czasem znaleźć coś takiego jak i wiele różnych skarbów na pchlich targach. Niestety, było trudno a czas mnie naglił, bo rower rozebrany zawadzał i śmierdział w mieszkaniu. Znalazłem na internecie ofertę sprzedaży tylnego oryginalnego koła za Wiedniem, akurat musiałem do Wiednia podjechać, więc nadrobiłem te 40 km. do kolekcjonera i złotej rączki. Naprawił mi to koło wymieniając zepsutą część, ale za bagatela 35 euro... A niedługo później dowiedziałem się, że mój "stały dostawca" z pchlego targu dałby mi takie koło za 10 euro miejscu, i to tu na miejscu... No tak bywa ;) Pozdrawiam!
Mam pytanie odnośnie tylnej piasty.
Otóż zostałem posiadaczem Rometa Flaminga i w tylnej piaście jest zaślepka plastikowa coś w rodzaju kalamitki. Zapewne sluży do smarowania piasty i tu pytanie. Smar czy olej i jaki???
Jak prawidłowo wykonać to ustawienie, by hamulec był sprawny, a torpedo nie hałasowało ?
1 - czy wewnętrzna powierzchnia piasty powinna być sucha?
2 - czy zewnętrzna powierzchnia walca ciernego powinna być sucha?
Kiedyś jak miałem składaka to po delikatnym naciśnięciu pedałów koła stawały w miejscu.
P.S.: świetny opis budowy, nie mogę natomiast w Internecie nic znaleźć na temat smarowania poszczególnych części: co smarem, co oliwą, czego nie smarować wcale.
Wewnętrzna powierzchnia bębna może być praktycznie sucha, albo z minimalną ilością smaru.
2 - czy zewnętrzna powierzchnia walca ciernego powinna być sucha?
Smaru nakłada się tyle żeby wszedł w rowki walca na zewnętrznej powierzchni. Tam jest jego miejsce i po to są rowki.
Co robić, gdzie przyczyna?
mam następujący problem. kilka razy rozbieralem i składałem torpedo w moim składaku i za każdym razem nie mogłem znaleźć jakiejkolwiek usterki. po skręceniu i zamontowaniu koła, kontra raz łapie od razu, czasem musze kilka razy obrócić pedałami w tył, żeby zaczęła wogóle hamowac. drugi problem jest taki, że pedałując do przodu przy użyciu większej siły występuje "chrobot" i przy którym totalnie nie ma oporu w trakcie pedałowania. trzeba zmniejszyc "napór" i wszystko wraca do normy. byłbym wdzieczny za jakąkolwiek pomoc albo radę :) pozdrawiam :)
Zmierz rolki czy nie mają zbyt małej średnicy. One się zużywają ale musialby być bardzo duży przebieg piasty.
Nie smaruj za dużo rolek. To tarcie pomiędzy rolkami a bębnem piasty powoduje że koło obraca się podczas pedałowania.
Jeżeli jest chrobot to znaczy że rolki podczas pedałowania nie wystają wystarczająco dużo na tyle żeby dobrze docisnąć się do wnętrza bębna i przy mocniejszym przyciśnięciu pedałów po prostu się ślizgają po bębnie.
Chciałbym się zapytać czy tamten okrągły stożek wchodzący w zębatkę nie powinien mieć jakiejś przeciwnakrętki? Daje się on wykręcać ręką, przy jego pomocy kasujemy luzy ale wydaje mi się, że tam było coś jeszcze, jakieś zabezpieczenie. Bardzo dawno nie rozbierałem żadnego roweru i nie pamiętam. Niedawno odkupiłem Ukrainę na złomie w celu dojazdów do pracy (remontują drogę, wszystko rozkopane i szkoda samochodu). Wszystko z grubsza sprawdziłem, przesmarowałem, całkiem znośny stan. Niestety wygląda na to, że ten stożek przy zębatce w czasie jazdy samoczynnie się luzuje, pojawiają się luzy i koło lata na boki. Torpedo konstrukcji ukraińskiej XB3.
Mam rowerek dziecięcy na kołach 16 cali. Problem polega na tym że dziecko kręci pedałami do przodu a rowerek stoi w miejscu. czasem złapie opór żeby jechać. Nie bardzo wiem jaka może być przyczyna. Proszę o pomoc. z góry dziękuję
Pozdrawiam
Kanał RSS z komentarzami do tego postu.